Lời chứng của môn đệ Đức Giê-su yêu mến (Ga 19,35; 21,24)

Bài viết tiếng Pháp: Le témoignage du disciple que Jésus aimait (Jn 19,35; 21,24).

Tác giả: Giuse Lê Minh Thông, O.P.
Email: josleminhthong@gmail.com

Cập nhật, ngày 16 tháng 03 năm 2020.

Nội dung

Dẫn nhập

I. Bản văn 19,31-37 và cấu trúc 19,16b-42

II. Phân tích đoạn văn 19,31-37

    1. Máu và nước chảy ra từ cạnh sườn (19,34)

    2. Lời chứng của ai?

    3. Thấy bằng mắt và thấy bằng lòng tin

    4. Nội dung lời chứng

        a) Ống chân không bị đánh gãy (19,33 // 19,36)

        b) Cạnh sườn bị đâm thâu (19,34 // 19,37)

        c) Lời chứng (19,35) và lời Kinh Thánh (19,36-37)

    5. Mục đích lời chứng: “tin” (19,35d)

III. Làm chứng và viết ra lời chứng (21,24a)

    1. So sánh 19,35 và 21,24

    2. Lời chứng đã được viết ra (21,24b)

Kết luận

Dẫn nhập

Như đã trình bày trong bài viết “‘Lời chứng’ (marturia) và ‘làm chứng’ (martureô) trong Tin Mừng Gio-an”, danh từ “lời chứng” liên quan đến môn đệ Đức Giê-su yêu mến xuất hiện 2 lần ở 19,35b; 21,24b, và động từ “làm chứng” liên quan đến môn đệ này cũng xuất hiện 2 lần ở 19,35a; 21,24a. Bài viết phân tích lời chứng trong hai câu trên qua ba mục: (I) bản văn Ga 19,31-37 và cấu trúc Ga 19,16b-42; (II) phân tích đoạn văn 19,31-37; (III) làm chứng và viết ra lời chứng (21,24a).

I. Bản văn 19,31-37 và cấu trúc 19,16b-42

Lời chứng ở 19,35 thuộc đoạn văn Ga 19,31-37, kể lại những điều xảy ra sau khi Đức Giê-su tắt thở. Phần này trình bày (1) bản văn Ga 19,31-37 và (2) cấu trúc trình thuật Thương Khó (Ga 19,16b-42).

(1) Người thuật chuyện kể ở Ga 19,31-37: “31 Vì là ngày chuẩn bị lễ, những người Do Thái không để xác chết trên thập giá trong ngày sa-bát – mà ngày sa-bát đó là lễ lớn –, họ xin Phi-la-tô để đánh gãy các ống chân của họ và mang xác đi. 32 Vậy lính tráng đến đánh gãy các ống chân người thứ nhất và người khác cùng bị đóng đinh với Người (Đức Giê-su). 33 Nhưng khi đến gần Đức Giê-su, vì thấy Người đã chết rồi, họ không đánh gãy các ống chân của Người. 34 Nhưng một trong những người lính lấy giáo đâm vào cạnh sườn của Người, và ngay tức thì, máu và nước chảy ra. 35 Người đã xem thấy (môn đệ Đức Giê-su yêu mến), đã làm chứng (mematurêken), và lời chứng (hê marturia) của người ấy là xác thực; và người ấy biết rằng mình nói sự thật để cả anh em nữa (độc giả), anh em tin. 36 Các việc này đã xảy ra để Kinh Thánh nên trọn: ‘Không một xương nào của Người sẽ bị đánh gãy.’ 37 Lại có lời Kinh Thánh khác nói: ‘Họ sẽ nhìn lên Đấng họ đã đâm thâu.’” (Xem Bản văn Gio-an, Tin Mừng và ba thư, Hy Lạp – Việt).

(2) Đoạn văn 19,31-37 thuộc trình thuật Thương Khó (19,16b-42). Khởi đầu bằng việc quân lính dẫn Đức Giê-su đi đóng đinh (19,16b-18) và kết thúc bằng việc an táng Đức Giê-su trong ngôi mộ mới (19,41-42). Trình thuật Thương Khó 19,16b-42 cấu trúc thành 7 tiểu đoạn:

“Lời chứng” và hành động “làm chứng” của môn đệ Đức Giê-su yêu mến (19,35) thuộc tiểu đoạn 6 (19,31-37), thuật lại sự kiện Đức Giê-su không bị đánh gãy ống chân nhưng Người bị lưỡi đòng đâm thâu.

II. Phân tích đoạn văn 19,31-37

Theo Tin Mừng Gio-an, môn đệ Đức Giê-su yêu mến hiện diện dưới chân thập giá (19,26a) nên môn đệ này là chứng nhân trực tiếp về cuộc Thương Khó. Lời chứng của môn đệ này trong đoạn văn 19,31-37 được trình bày qua qua năm mục: (1) máu và nước chảy ra từ cạnh sườn (19,34); (2) lời chứng của ai?; (3) thấy bằng mắt và thấy bằng lòng tin; (4) nội dung lời chứng; (5) mục đích lời chứng: “tin” (19,35d).

    1. Máu và nước chảy ra từ cạnh sườn (19,34)

Phần này tìm hiểu hình ảnh nước qua ba ý: (1) nước chảy ra từ cạnh sườn (19,34) gợi về dòng nước sự sống (7,38); (2) hình ảnh nguồn nước trong Cựu Ước; (3) Đức Giê-su ban Thần Khí khi trút hơi thở cuối cùng (19,30).

(1) Khi một người lính lấy giáo đâm vào cạnh sườn Đức Giê-su (19,34a), người thuật chuyện cho biết ở 19,34b: “Ngay tức thì, máu và nước chảy ra.” Hình ảnh này gợi lại nguồn nước sự sống Đức Giê-su đã nói ở 7,37-38: “37 Vào ngày cuối cùng, ngày long trọng nhất của dịp lễ, Đức Giê-su đứng lên và lớn tiếng nói: ‘Nếu ai khát hãy đến với Tôi và hãy uống. 38 Người tin vào Tôi, như Kinh Thánh đã nói: Từ lòng người ấy, sẽ tuôn chảy những dòng nước sự sống.’” Người thuật chuyện giải thích ở 7,39: “Điều đó, Người [Đức Giê-su] nói về Thần Khí mà những người tin vào Người sẽ lãnh nhận. Tuy nhiên Thần Khí chưa có, vì Đức Giê-su chưa được tôn vinh.” Vậy “điều chưa có” ở 7,39 đã được thực hiện trên thập giá (19,34). Đó là lúc Đức Giê-su được tôn vinh như Người đã nói với các môn đệ về giờ chết của Người ở 12,23: “Giờ đã đến để Con Người được tôn vinh.”

(2) Trong Cựu Ước, hình ảnh nguồn nước có nhiều ý nghĩa như: Thiên Chúa là nguồn ơn cứu độ (Is 12,3); Giê-ru-sa-lem, nơi mọi dân tộc quy tụ về (Dcr 14,8); người thực hành công chính trở thành nguồn suối nước không thể khô cạn (Is 58,11). Có thể nói “mạch nước sự sống” ở Ga 4,14 và 7,38 biểu tượng cho Lề Luật của Giao Ước mới được ghi khắc trong lòng con người. Trong viễn cảnh này, Đức Giê-su trong Tin Mừng là Đấng thực hiện lời hứa về nguồn nước sự sống trong Cựu Ước.

(3) Cách thức Tin Mừng Gio-an mô tả Đức Giê-su chết gợi đến việc trao ban Thần Khí. Thật vậy, người thuật chuyện kể ở Ga 19,30: “Khi đã nếm giấm, Đức Giê-su nói: ‘Đã hoàn tất’, và Người gục đầu xuống trao thần khí.” Mô tả trút hơi thở cuối cùng bằng kiểu nói: “Gục đầu xuống trao thần khí (paredôken to pneuma)” là không bình thường trong văn chương thời đó. Vì thế, cụm từ “trao ban thần khí (paredôken to pneuma)” (19,30d) gợi đến ban Thần Khí (pneuma) ở 7,39. Đức Giê-su sẽ chính thức ban Thần Khí cho các môn đệ sau khi Người Phục Sinh như được kể ở 20,21-22: “21 [Đức Giê-su] lại nói với các ông (các môn đệ): ‘Bình an cho anh em. Như Cha đã sai Thầy, Thầy cũng sai anh em.’ 22 Nói xong điều đó, Người thổi hơi và nói với các ông: ‘Anh em hãy nhận lấy Thánh Thần.’” Từ “pneuma” trong mạch văn các trích dẫn trên (7,39; 19,30; 20,22) cho phép hiểu lúc Đức Giê-su trút hơi thở cuối cùng trên thập giá là lúc Người trao ban Thần Khí (to pneuma) cho người tin.

    2. Lời chứng của ai?

Ở 19,35a người thuật chuyện cho biết: “Người đã xem thấy, đã làm chứng...” Bản văn không nói rõ là người môn đệ Đức Giê-su yêu mến làm chứng, tuy nhiên theo mạch văn, lời chứng ở 19,35 là của môn đệ này chứ không thể là ai khác. Thật vậy, trong đoạn văn 19,23-42, các nhân vật là lính tráng (họ), thân mẫu Đức Giê-su, các phụ nữ khác và môn đệ Đức Giê-su yêu mến. Môn đệ này chứng kiến những gì đang xảy ra: Đức Giê-su chịu đóng đinh, chết trên thập giá và những gì quân lính đã làm. Nên lời chứng của “người đã xem thấy (ho heôrakôs)” (số ít) ở 19,35a là của môn đệ Đức Giê-su yêu mến. Các nhân vật khác trong bản văn luôn được nói đến ở số nhiều: “lính tráng”, “các phụ nữ”.

Ở 19,35c xuất hiện đại từ “ekeinos” (người ấy): “Người ấy (ekeinos) biết rằng mình nói sự thật.” Từ Hy-lạp “ekeinos” (người ấy) là đại từ chỉ định, giống đực, số ít. Dựa vào cách dùng đại từ này trong Tin Mừng, một số tác giả cho rằng “người ấy” (ekeinos) ở 19,35c chỉ về Thiên Chúa hay Đức Giê-su. Các tác giả này lập luận rằng đại từ nhấn mạnh (cường điệu) “ekeinos” thường chỉ về Đức Giê-su (xuất hiện 3 lần ở 1,18; 2,21; 3,28) và chỉ về Thiên Chúa (xuất hiện 3 lần ở 1,33; 6,29; 8,42). Chúng tôi không đồng ý cách hiểu trên, vì về mặt ngôn ngữ, đại từ nhấn mạnh “ekeinos” (người ấy) thay thế nhân vật đã nói đến trước đó trong bản văn. Vì thế, “người ấy” (ekeinos) ở 19,35c chỉ về “người đã xem thấy” ở 19,35a, và theo mạch văn, người này là môn đệ đứng dưới chân thập giá. Vậy lời chứng ở 19,35 là của môn đệ Đức Giê-su yêu mến.

    3. Thấy bằng mắt và thấy bằng lòng tin

Tương quan giữa thấy bằng mắt (thấy thể lý) và thấy bằng lòng tin được phân tích qua hai điểm: (1) thấy bằng mắt chưa đủ để làm chứng; (2) thấy bằng mắt kết hợp với lòng tin.

(1) Người thuật chuyện mở đầu lời chứng ở 19,35a: “Người đã xem thấy, đã làm chứng.” Động từ “thấy” (horaô) trong Tin Mừng Gio-an thường diễn tả hành động “thấy” đạt thấu mầu nhiệm mặc khải (xem 1,34; 19,35; 20,8.18.25.29…); đồng thời, động từ “horaô” (thấy), cùng với các động từ khác (“theaomai”, “theôreô”, “blepô”) cũng có nghĩa “thấy”, diễn tả thấy thể lý, thấy bằng mắt để làm chứng về điều mình đã chứng kiến. Trong Tin Mừng Gio-an không phải hễ “thấy” là có thể “làm chứng”. Điều kiện trước tiên để làm chứng phải là môn đệ Đức Giê-su, nghĩa là chỉ người tin vào Đức Giê-su mới có thể làm chứng về Người. Trong đoạn văn 19,31-37, xét theo bên ngoài, những gì môn đệ Đức Giê-su yêu mến đã thấy cũng là những gì quân lính đã thấy. Nhưng quân lính không thể làm chứng vì họ không tin vào Đức Giê-su.

(2) Trong trường hợp môn đệ Đức Giê-su yêu mến, lời chứng của môn đệ này ở 19,35 rất đặc biệt dựa trên hai yếu tố: chứng kiến tận mắt sự kiện và làm chứng với tư cách là môn đệ, nghĩa là tin vào Đức Giê-su. Môn đệ Đức Giê-su yêu mến còn “thấy” những thực tại liên quan đến đức tin mà quân lính không “thấy”. Chẳng hạn, môn đệ này nhận ra biến cố Đức Giê-su chết trên thập giá trở thành nguồn sự sống cho người tin; những gì xảy ra với Đức Giê-su đã ứng nghiệm các lời loan báo trong Cựu Ước v.v... Vì chỉ người tin mới có thể làm chứng, nên mục đích của lời chứng là mời gọi tin vào Đức Giê-su như người thuật chuyện kể ở 19,35c: “Người ấy (môn đệ Đức Giê-su yêu mến) biết rằng mình nói sự thật để cả anh em nữa, anh em tin” I. de La Potterie nhận định: “Đối với Tin Mừng theo thánh Gio-an, chứng nhân không phải là người đã chứng kiến các sự kiện, chứng nhân là người làm chứng về lòng tin của mình” (I. de La Potterie, La vérité dans saint Jean, t. I: Le Christ et la vérité L’Esprit et la vérité, (Analecta Biblica 73), Rome, Biblical Institute Press, 1977, p. 82). Đối tượng của thấy bằng mắt cần được soi sáng bởi lòng tin mới có thể làm chứng. Môn đệ Đức Giê-su yêu mến hội đủ các yếu tố để làm chứng về Đức Giê-su, nên đây là lời chứng nền tảng đức tin cho các thế hệ môn đệ nối tiếp nhau cho đến ngày nay. Tuy nhiên, không nhất thiết phải “thấy” (horaô) bằng mắt để tin và để làm chứng. Đức Giê-su nói với Tô-ma ở 20,29b: “Phúc cho những người không thấy mà là những người tin.” Người tin qua mọi thời đại làm chứng về Đức Giê-su nhờ lòng tin.

    4. Nội dung lời chứng

Lời chứng ở 19,35 vừa liên kết với những gì quân lính đã làm, vừa liên kết với lời Kinh Thánh. Cấu trúc 19,33-37 cho thấy các yếu tố song song: A, B, C, A’, B’:

Cấu trúc đoạn văn 19,33-37 đặt lời chứng của môn đệ Đức Giê-su yêu mến (19,35) ở trung tâm (C). Hai hành động của quân lính: (A) 19,33: không đánh gãy các ống chân Đức Giê-su, và (B) 19,34: một người lính lấy giáo đâm vào cạnh sườn Đức Giê-su, song song với hai lời Kinh Thánh: (A’) 19,36: “Không một xương nào của Người sẽ bị đánh gãy”, gợi đến Xh 12,46b; Tv 34(33),21 và (B’) Ga 19,37: “Họ sẽ nhìn lên Đấng họ đã đâm thâu”, gợi đến Dcr 12,10; Kh 1,7. Theo thần học Tin Mừng Gio-an, những điều đã xảy ra ứng nghiệm lời Kinh Thánh đã chép. Những biến cố xảy ra trong cuộc đời Đức Giê-su làm cho lời Kinh Thánh được nên trọn, nên Đức Giê-su thực hiện lời Thiên Chúa hứa trong Cựu Ước. Phần sau triển khai đề tài qua ba điểm: (a) ống chân không bị đánh gãy (19,33 // 19,36); (b) cạnh sườn bị đâm thâu (19,34 // 19,37); (c) lời chứng (19,35) và lời Kinh Thánh (19,36-37).

        a) Ống chân không bị đánh gãy (19,33 // 19,36)

Bản văn song song (19,33 // 19,36) cho biết việc quân lính không đánh gãy ống chân Đức Giê-su (A. 19,33) đã làm ứng nghiệm lời Kinh Thánh: “Không một xương nào của Người sẽ bị đánh gãy” (A’. 19,36). Lời này gợi lại chỉ thị Đức Chúa truyền cho Mô-sê về việc ăn thịt chiên trong lễ Vượt Qua ở Xh 12,46: “Chỉ được ăn chiên trong nhà mà thôi; không được mang thịt ra khỏi nhà. Các ngươi không được làm gãy một chiếc xương nào của nó.” (Xem Bản dịch của NPD/CGKPV ấn bản 2011). Như thế, Đức Giê-su được đồng hoá với con chiên dùng trong lễ Vượt Qua theo chỉ thị Đức Chúa truyền (Xh 12,43).

Lời Kinh Thánh ở Ga 19,36 cũng gợi về Tv 34(33),20-21: “20 Người công chính gặp nhiều nỗi gian truân, nhưng CHÚA giúp họ luôn thoát khỏi. 21 Xương cốt họ đều được CHÚA giữ gìn, dầu một khúc cũng không giập gãy.” Thánh vịnh này nói về người công chính bị bách hại nhưng được Đức Chúa bảo vệ chở che. Liên kết với Tv 34, bản văn Ga 19,36 khẳng định Đức Giê-su là người công chính bị bách hại, tuy gặp nhiều nỗi gian truân nhưng được Thiên Chúa bảo vệ, giữ gìn; bằng chứng là không một xương nào của Người bị đánh gãy.

        b) Cạnh sườn bị đâm thâu (19,34 // 19,37)

Sự kiện cạnh sườn Đức Giê-su bị đâm thâu (B. 19,34) làm ứng nghiệm lời Kinh Thánh: “Họ sẽ nhìn lên Đấng họ đã đâm thâu” (B’. 19,37). Lời này gợi lại lời sấm của ngôn sứ Da-ca-ri-a ở Dcr 12,9-10: “9 Ngày ấy, Ta (ĐỨC CHÚA) sẽ tìm cách tiêu diệt mọi dân tộc tiến đánh Giê-ru-sa-lem. 10 Ta sẽ đổ ơn xuống cho nhà Đa-vít và dân cư Giê-ru-sa-lem, giúp chúng biết sống đẹp lòng Ta và tha thiết cầu nguyện. Chúng sẽ ngước nhìn lên Ta. Chúng sẽ khóc than Đấng chúng đã đâm thâu, như người ta khóc than đứa con một. Chúng sẽ thương tiếc, như người ta thương tiếc đứa con đầu lòng.” Những câu này, thuộc phần lời Đức Chúa phán về Ít-ra-en (Dcr 12–14), mang chiều kích cứu độ vào thời Mê-si-a. Nhân vật bí ẩn trong Dcr 12,10b: “Đấng chúng đã đâm thâu” được thần học Tân Ước đồng hóa với Đức Giê-su là Đấng bị đâm thâu cạnh sườn. Người là Đấng Mê-si-a của Thiên Chúa, Đấng được Thiên Chúa sai đến để giải thoát và cứu độ nhân loại. Cạnh sườn Đức Giê-su bị đâm thâu (B. 19,34) còn được sách Khải Huyền nói tới như dấu tích sự chiến thắng dẫn đến kết quả con người đấm ngực, ăn năn hối cải. Tác giả sách Khải Huyền viết ở Kh 1,7: “Kìa, Người (Đức Giê-su Ki-tô) đến với đám mây, mọi con mắt sẽ thấy Người, cả những kẻ đã đâm Người. Vì Người, tất cả các chi tộc trên mặt đất sẽ đấm ngực. Đúng thế, a-men.” (Xem Sách Khải Huyền Hy Lạp – Việt, 2011.)

Tóm lại, Ga 19,37 gợi đến Dcr 12,10 và Kh 1,7. Liên hệ giữa các bản văn này vừa làm rõ ý nghĩa cái chết của Đức Giê-su, vừa báo trước sự chiến thắng của Người, qua đó muôn dân sẽ nhận biết và tin vào Người. Đức Giê-su đã nói với những người Do thái ý tưởng này ở Ga 8,28a: “Khi các ông giương cao Con Người lên, bấy giờ các ông sẽ biết rằng Tôi Là.” Nghĩa là khi Đức Giê-su chết trên thập giá, mọi người sẽ nhận biết căn tính thần linh của Người và Người sẽ trở thành nguồn ơn cứu độ cho nhân loại. Đức Giê-su cũng đã báo trước điều này cho đám đông ở Ga 12,32: “Phần Tôi, một khi được giương cao khỏi mặt đất, Tôi sẽ kéo mọi người lên với Tôi.” Trong viễn cảnh này, thần học Tin Mừng Gio-an khẳng định giờ chết của Đức Giê-su là giờ Người được tôn vinh; giờ Chúa Cha tôn vinh Người và Người tôn vinh Chúa Cha, như Người đã nói với  Cha trước biến cố Thương Khó: “Lạy Cha, giờ đã đến, xin tôn vinh Con của Cha, để Con tôn vinh Cha” (Ga 17,1). Giờ thập giá là Giờ Đức Giê-su bày tỏ thiên tính của Người như là “Đấng Ta Là”. (Xem bài viết “‘Ta Là’ (egô eimi) trong Tin Mừng Gio-an.”

        c) Lời chứng (19,35) và lời Kinh Thánh (19,36-37)

Phân tích trên cho thấy môn đệ Đức Giê-su yêu mến làm chứng (C. 19,35) về hai điều: (A. 19,33) chân của Đức Giê-su không bị đánh gãy và (B. 19,34) nước và máu đã chảy ra từ cạnh sườn bị đâm thâu. Song song với hai điều này, người môn đệ này làm chứng là lời Kinh Thánh được ứng nghiệm (A’. 19,36, B’. 19,37). Lời chứng này dựa trên những gì môn đệ này đã thấy tận mắt. Hai động từ dùng trong câu: “Người đã xem thấy, đã làm chứng” (19,35a) là động từ “thấy” (horaô) chia ở lối động tính từ (participe) thì hoàn thành (parfait) và động từ “làm chứng” (martureô) chia ở lối trình bày (indicatif) thì hoàn thành (parfait). Lời chứng của người môn đệ (19,35) đã xảy ra trong quá khứ. Tuy nhiên, động từ “thấy” (horaô) trong lời ứng nghiệm Kinh Thánh ở 19,37b lại chia ở thì tương lai: “Họ sẽ nhìn lên Đấng họ đã đâm thâu” (19,37b). Như thế, lời chứng của người môn đệ đặt trong quá khứ nhưng lại hướng về tương lai. Qua mọi thế hệ, lời chứng này dẫn đến niềm tin vào Đức Giê-su. Mọi người chiêm ngắm Đấng bị đâm thâu như là Đấng cứu độ. Ai đón nhận và tin vào Đức Giê-su thì máu và nước chảy ra từ cạnh sườn Đấng bị đâm thâu trở thành nơi người ấy nguồn nước đem lại sự sống đời đời (7,38).

    5. Mục đích lời chứng: “tin” (19,35d)

Mục đích lời chứng là để độc giả “tin” như người thuật chuyện cho biết ở 19,35c: “Người ấy (môn đệ Đức Giê-su yêu mến) biết rằng mình nói sự thật để cả anh em nữa, anh em tin.” Chi tiết đáng lưu ý là người thuật chuyện đột ngột ngưng kể câu chuyện để quay sang nói trực tiếp với độc giả qua đại từ “anh em” (humeis), ngôi thứ hai số nhiều. Đại từ “anh em” (ngôi thứ hai) trong câu này hàm ẩn đại từ “tôi, chúng tôi” (ngôi thứ nhất) của người thuật chuyện. Kiểu hành văn ngỏ lời trực tiếp với độc giả (ngôi thứ hai) là đặc trưng của Tin Mừng Gio-an (xem 1,14; 3,11-12; 20,30-31; 21,24). (Xem phân tích cách dùng đại từ ngôi thứ nhất và ngôi thứ hai trong Người môn đệ Đức Giê-su yêu mến trong Tin Mừng thứ tư là ai?, tr. 224-231).

Vai trò làm chứng của người môn đệ Đức Giê-su yêu mến ở 19,35 nhằm mời gọi cộng đoàn và độc giả qua mọi thời đại, tin và tin mạnh mẽ vào Đức Giê-su ngay lúc Người chết trên thập giá. Lời chứng còn nhấn mạnh uy thế của môn đệ này trong Tin Mừng và trong cộng đoàn đón nhận Tin Mừng như R. A. Culpepper nhận định: “Câu này (19,35) cho biết tầm quan trọng của người môn đệ được yêu. Người môn đệ này là chứng nhân cho những người tin sau này. Trình bày sự hiện diện của môn đệ này vào lúc then chốt trong trình thuật Thương Khó là cách thức để khẳng định hai điều: uy thế của người môn đệ này như là một chứng nhân đích thực; hiểu ngầm uy thế và sự khả tín của sách Tin Mừng. Tin Mừng có thể tin được, vì Tin Mừng dựa trên lời chứng của môn đệ thân cận nhất với Đức Giê-su, người môn đệ này đã hiện diện khi Đức Giê-su chết, đã thấy Chúa sống lại, và đã mang đến một bằng chứng chân thật.” (R. A. Culpepper, John, the Son of Zebedee. The Life of a Legend, (SPNT), Columbia (SC), University of South Carolina Press, 1994, p. 66).

Tóm lại, lời chứng của môn đệ Đức Giê-su yêu mến ở 19,35 bao gồm bốn yếu tố: (1) lời chứng dựa vào những gì đã chứng kiến: “Người đã xem thấy đã làm chứng” (19,35a); (2) lời chứng theo đúng sự thật: “Lời chứng của người ấy xác thực” (19,35b); (3) người làm chứng ý thức mình nói sự thật: “Người ấy biết rằng mình nói sự thật” (19,35c); (4) mục đích của lời chứng là tin: “để cả anh em nữa, anh em tin” (19,35d). Trong kết luận thứ hai sách Tin Mừng, soạn giả khẳng định lại lời chứng xác thực của môn đệ Đức Giê-su yêu mến ở Ga 21,24.

III. Làm chứng và viết ra lời chứng (21,24a)

Trong chương cuối Tin Mừng thứ tư (ch. 21), soạn giả dựa vào lời chứng của môn đệ Đức Giê-su yêu mến để kết luận sách Tin Mừng (21,24-25). Qua đó vừa khẳng định uy thế của môn đệ này, vừa bảo đảm tính xác thực nội dung sách Tin Mừng. Soạn giả viết ở 21,24: “Chính môn đệ này (môn đệ Đức Giê-su yêu mến) là người làm chứng (ho marturôn) về những điều đó và là người đã viết những điều đó và chúng tôi biết rằng lời chứng (hê marturia) của người ấy là xác thực.” Phần sau bàn về lời chứng và vai trò soạn giả qua hai điểm: (1) so sánh 19,35 và 21,24; (2) lời chứng đã được viết ra 21,24b.

    1. So sánh 19,35 và 21,24

Ga 21,24 có hai chi tiết song song với 19,35, đồng thời mỗi câu có một chi tiết riêng:

Đề tài “làm chứng” ở 19,35 song song với 21,24 về hai chi tiết: (1) Người môn đệ Đức Giê-su yêu mến đã làm chứng (19,35a // 21,24a), và (2) đó là lời chứng xác thực (19,35b.35c // 21,24c). Mỗi câu có một chi tiết riêng: 19,35d cho biết mục đích của lời chứng là “để tin”; còn 21,24b cho biết môn đệ Đức Giê-su yêu mến đã viết lời chứng của mình. Như thế có bốn điều liên quan đến lời chứng của người môn đệ này: (1) đã thấy và đã làm chứng (19,35a // 21,24a); (2) lời chứng xác thực, có uy thế và đáng tin cậy (19,35b.35c // 21,24c); (3) mục đích của lời chứng là để độc giả tin vào Đức Giê-su (19,35d); (4) lời chứng đã được ghi lại trong sách Tin Mừng (12,24b).

Ở 21,24, nội dung lời chứng là “những điều đó” (toutôn). Theo nghĩa hẹp, từ “toutôn” (những điều đó) chỉ những gì đã xảy ra trong biến cố Thương Khó – Phục Sinh. Theo nghĩa rộng, “toutôn” (những điều đó) gợi đến tất cả hành động và lời nói của Đức Giê-su trong sứ vụ của Người.

    2. Lời chứng đã được viết ra (21,24b)

Môn đệ Đức Giê-su yêu mến là “người đã viết” (hô grapsas) “những điều đó” (21,24b). Như thế, lúc soạn giả viết kết luận thứ hai (21,24-25) thì đã có bút tích của môn đệ này. Có thể nói, cốt lõi bản văn Tin Mừng là lời chứng của môn đệ Đức Giê-su yêu mến, nhưng độc giả không biết đoạn văn nào trong Tin Mừng hiện nay là do tay người môn đệ này viết. Người biên soạn Tin Mừng (soạn giả ch. 21) đã sắp xếp, triển khai, thêm bớt các đoạn văn để làm thành sách Tin Mừng như chúng ta có hiện nay. Rất có thể soạn giả đã thống nhất bản văn từ đầu đến cuối, vừa giữ lại những điểm độc đáo bản văn đã có, vừa xây dựng một nền thần học chung của toàn bộ sách Tin Mừng. Để hiểu tính năng động trong quá trình biên soạn Tin Mừng thứ tư, có thể phân biệt ba nhân vật thuộc ba giai đoạn chính trong quá trình hình thành Tin Mừng: (1) bút tích của môn đệ Đức Giê-su yêu mến (21,24); (2) tác giả sách Tin Mừng (évangéliste) viết Ga 1–20 với kết luận ở 20,30-31; (3) soạn giả (rédacteur), biên soạn ch. 21, sắp xếp lại, thêm bớt một số đoạn văn để làm thành bản văn Tin Mừng hiện nay. (Xem phân tích hai kết luận Tin Mừng trong Người môn đệ Đức Giê-su yêu mến trong Tin Mừng thứ tư là ai?, tr. 232-236).

Soạn giả ch. 21 dùng đại từ ngôi thứ nhất số nhiều “chúng tôi” để nói trực tiếp với độc giả ở 21,24c: “Chúng tôi biết rằng lời chứng của người ấy là xác thực.” Đây là lời xác quyết về tính trung thực và liên tục của lời chứng được lưu truyền từ người môn đệ Đức Giê-su yêu mến đến soạn giả sách Tin Mừng. Soạn giả còn tự xưng là “tôi” (đại từ ngôi thứ nhất, số ít) ở 21,25: “Còn có nhiều điều khác Đức Giê-su đã làm, nếu viết lại từng điều một, tôi thiết nghĩ cả thế gian cũng không chứa nổi các sách được viết ra.” Cách xưng hô “chúng tôi” ở 21,24c cho thấy soạn giả không phải là một người đơn độc. Soạn giả là thành phần của một nhóm, một truyền thống, một trường phái, gọi là “trường phái Gio-an” (l’école johannique, Johannine school). Tập thể này đã cưu mang truyền thống thần học Gio-an và góp phần biên soạn và xuất bản Tin Mừng hiện nay qua nhiều giai đoạn. Cách xưng hô “tôi” (số ít) ở 21,25 xác định soạn giả chịu trách nhiệm về nội dung Tin Mừng, dựa trên uy thế của người môn đệ Đức Giê-su yêu mến. Xem bài viết “Ga 21,20-25. Vận mệnh, bút tích, lời chứng của môn đệ Đức Giê-su yêu mến”).

Kết luận

Đề tài “lời chứng” của môn đệ Đức Giê-su yêu mến chỉ xuất hiện ở 2 câu trong Tin Mừng (19,35 và 21,24) nhưng có tầm quan trọng đặc biệt đối với cộng đoàn Gio-an và độc giả qua mọi thời đại. Có thể tóm tắt phân tích trên qua ba ý sau:

(1) Lời chứng của môn đệ Đức Giê-su yêu mến là lời chứng xác thực, có uy tín và đáng tin cậy, vì người môn đệ này vừa chứng kiến biến cố bằng con mắt thể lý, vừa nhìn thấu sự kiện bằng con mắt đức tin. Đối tượng của lời chứng là Đức Giê-su, sứ vụ của Người, biến cố Thương Khó – Phục sinh. Những gì đã xảy ra đã làm trọn lời Kinh Thánh.

(2) Mục đích của lời chứng là dẫn đưa độc giả đến niềm tin và đón nhận giáo huấn của Đức Giê-su. Vì thế, nếu lời chứng chưa dẫn độc giả đến lựa chọn tin thì vẫn chưa đạt mục đích của trình thuật: “để cả anh em nữa, anh em tin” (19,35d).

(3) Lời chứng được ghi chép lại trong sách Tin Mừng và được đặt trong một truyền thống: bắt đầu từ bút tích của môn đệ Đức Giê-su yêu mến, tiếp đến là tác giả (évangéliste) và cuối cùng soạn giả (rédacteur) xuất bản sách Tin Mừng. Mặc khải đúng sự thật trong Tin Mừng là lời mời gọi độc giả đón nhận lời chứng để rồi làm chứng về Đức Giê-su./.

Nguồn: http://leminhthongtinmunggioan.blogspot.com/2013/10/loi-chung-va-lam-chung-cua-nguoi-mon-e.html