Ga 21,20-25. Vận mệnh, bút tích, lời chứng của môn đệ Đức Giê-su yêu mến

Bài viết tiếng Pháp, tiếng Anh:

Jn 21,20-25. Le destin, les écrits et le témoignage du disciple que Jésus aimait.

Jn 21:20-25. Destiny, writings and testimony of the disciple whom Jesus loved.

Tác giả: Giuse Lê Minh Thông, O.P.
Email: josleminhthong@gmail.com

Cập nhật, ngày 15 tháng 03 năm 2020.

Nội dung

Dẫn nhập

I. Bản văn Ga 21,20-25, bối cảnh và cấu trúc Ga 21

    1. Bản văn Ga 21,20-25

    2. Bối cảnh và cấu trúc Ga 21

II. “Ở lại” cho tới khi Đức Giê-su đến (21,22)

    1. Môn đệ Đức Giê-su yêu mến (21,20-22)

    2. Ý muốn của Đức Giê-su

    3. Bút tích và lời chứng “ở lại” trong Tin Mừng

Kết luận

Dẫn nhập

Những câu cuối sách Tin Mừng Gio-an nói về vận mệnh, bút tích, lời chứng của môn đệ Đức Giê-su yêu mến. Độc giả ngạc nhiên khi Đức Giê-su nói với Phê-rô về môn đệ này ở 21,22: “Nếu Thầy muốn anh ấy (môn đệ Đức Giê-su yêu mến) ở lại cho tới khi Thầy đến, thì việc gì đến anh? Phần anh, anh hãy theo Thầy.” Nếu nghĩ môn đệ này không chết là sai. Vậy hiểu thế nào về lời nói bí ẩn của Đức Giê-su? Bài viết tìm hiểu về người môn đệ này và ý muốn của Đức Giê-su ở 21,22 qua hai mục: (I) bản văn Ga 21,20-25, bối cảnh và cấu trúc Ga 21; (II) “ở lại” cho tới khi Đức Giê-su đến (21,22).

I. Bản văn Ga 21,20-25, bối cảnh và cấu trúc Ga 21

Phần sau (1) trích dẫn bản văn Ga 21,20-25 và (2) trình bày bối cảnh và cấu trúc Ga 21.

    1. Bản văn Ga 21,20-25

Sau khi Đức Giê-su báo trước Phê-rô sẽ tôn vinh Thiên Chúa bằng cái chết của ông (21,18-19), người thuật chuyện kể về vận mệnh môn đệ Đức Giê-su yêu mến ở Ga 21,20-25: “20 Phê-rô quay lại, thấy môn đệ – người Đức Giê-su yêu mến – đi theo sau; ông này là người, trong bữa ăn tối, đã nghiêng mình vào ngực của Người và nói: ‘Thưa Thầy, ai là kẻ nộp Thầy?’ 21 Khi thấy người này, Phê-rô nói với Đức Giê-su: ‘Thưa Thầy, còn anh này thì sao?’ 22 Đức Giê-su nói với ông ấy: ‘Nếu Thầy muốn anh ấy ở lại cho tới khi Thầy đến, thì việc gì đến anh? Phần anh, anh hãy theo Thầy.’ 23 Vậy có lời đồn giữa anh em là người môn đệ ấy không chết. Nhưng Đức Giê-su đã không nói với ông ấy là ‘Anh ấy không chết’, mà là ‘Giả như Thầy muốn anh ấy ở lại cho tới khi Thầy đến [, thì việc gì đến anh?].’ 24 Chính môn đệ này là người làm chứng về những điều đó và là người đã viết những điều đó, và chúng tôi biết rằng lời chứng của người ấy là xác thực. 25 Còn có nhiều điều khác Đức Giê-su đã làm, nếu viết lại từng điều một, tôi thiết nghĩ cả thế gian cũng không chứa nổi các sách được viết ra.” (Xem Bản văn Gio-an, TIN MỪNG và BA THƯ, Hy Lạp – Việt).

    2. Bối cảnh và cấu trúc Ga 21

Ga 21 được xem là do soạn giả (le rédacteur) sách Tin Mừng Gio-an viết và thêm vào sau. Soạn giả viết Ga 21 và kết luận thứ hai (21,24-25) trong khi đã có kết luận thứ nhất ở cuối ch. 20 (20,30-31). Ga 21 trình bày tương quan giữa Đức Giê-su với hai khuôn mặt nổi bật trong cộng đoàn Gio-an: Si-môn Phê-rô và môn đệ Đức Giê-su yêu mến. Ch. 21 cấu trúc thành 4 tiểu đoạn: (1) 21,1-14; (2) 21,15-19; (3) 21,20-23; (4) 21,24-25.

(1) Trong đoạn văn 21,1-14, Đức Giê-su Phục Sinh tỏ mình lần thứ ba trên bờ biển hồ Ti-bê-ri-a. Bên cạnh Đức Giê-su Phục Sinh, hai nhân vật chính trong trình thuật là môn đệ Đức Giê-su yêu mến và Si-môn Phê-rô. Hai nhân vật này sẽ được nói đến trong các tiểu đoạn tiếp theo. Đức Giê-su nói riêng với Phê-rô (21,15-19), nói chung về cả hai (21,20-23). Soạn giả nói về môn đệ Đức Giê-su yêu mến trong kết luận (21,24-25).

(2) Đoạn văn 21,15-19 thuật lại việc Đức Giê-su hỏi Phê-rô ba lần về tình yêu của ông dành cho Người kèm theo ba lần Người giao phó sứ vụ chăn dắt đàn chiên của Người cho Phê-rô (21,15-17). Sau đó, Đức Giê-su báo trước cách Phê-rô sẽ chết để tôn vinh Thiên Chúa (21,18-19). Còn bây giờ, nhiệm vụ của ông là đi theo Đức Giê-su (21,19.22).

(3) Đoạn văn 21,20-23 trình bày ý muốn của Đức Giê-su về vận mệnh môn đệ Người yêu mến. Người nói với Phê-rô: “Nếu Thầy muốn anh ấy ở lại cho tới khi Thầy đến, thì việc gì đến anh? Phần anh, anh hãy theo Thầy” (21,22). Lời này được lặp lại ở 21,23b để xác định rõ lời Đức Giê-su vì một số người đã hiểu sai. Cũng như Phê-rô, người môn đệ này cũng là người “đi theo Đức Giê-su” (21,20).

(4) Đoạn văn 21,24-25 là kết luận thứ hai của soạn giả dựa trên bút tích và lời chứng của môn đệ Đức Giê-su yêu mến.

II. “Ở lại” cho tới khi Đức Giê-su đến (21,22)

Để hiểu ý nghĩa lời Đức Giê-su nói với Phê-rô về môn đệ Người yêu mến ở 21,22: “Nếu Thầy muốn anh ấy ở lại cho tới khi Thầy đến, thì việc gì đến anh? Phần anh, anh hãy theo Thầy”, phần sau phân tích ba điểm: (1) môn đệ Đức Giê-su yêu mến; (2) ý muốn của Đức Giê-su về vận mệnh của môn đệ này (3) bút tích và lời chứng của môn đệ Đức Giê-su yêu mến.

    1. Môn đệ Đức Giê-su yêu mến (21,20-22)

Những chi tiết liên quan đến môn đệ Đức Giê-su yêu mến được phân tích qua ba ý: (1) ý nghĩa động từ “đi theo”; (2) nhắc lại hai chi tiết trong bữa tiệc ly, (3) tương quan giữa môn đệ Đức Giê-su yêu mến và Phê-rô.

(1) Động từ “đi theo” (akoloutheô) nối kết vận mệnh của Phê-rô với vận mệnh của môn đệ Đức Giê-su yêu mến. Ở cuối tiểu đoạn 2 (21,15-19), Đức Giê-su nói với Phê-rô: “Anh hãy theo Thầy” (21,19b). Trong câu mở đầu tiểu đoạn 3 (21,20-23), môn đệ Đức Giê-su yêu mến cũng đang trong tư thế “đi theo sau”. Người thuật chuyện kể ở 21,20a: “Phê-rô quay lại, thấy môn đệ – người Đức Giê-su yêu mến – đi theo sau.” Cuối câu 22, Đức Giê-su mời gọi Phê-rô lần thứ hai: “Phần anh, anh hãy theo Thầy” (21,22b). Ý tưởng “đi theo Đức Giê-su”, nghĩa là làm môn đệ của Người, được nhấn mạnh trong bản văn. Điều này cho độc giả biết “đi theo Đức Giê-su” là đặc điểm của người môn đệ đích thực, dù đó là người đứng đầu Nhóm Mười Hai (Phê-rô) hay là người có tương quan mật thiết với Đức Giê-su (môn đệ Người yêu mến). Nói cách khác, người tin qua mọi thời đại được mời gọi “đi theo Đức Giê-su” trong mọi hoàn cảnh, dù trong tình trạng bị bách hại (Phê-rô) hay trong hành trình làm chứng về Đức Giê-su (môn đệ Người yêu mến).

(2) Câu 21,20 nhắc lại hai chi tiết trong bữa tiệc ly (13,21-31) nhằm giúp độc giả nhận dạng môn đệ vô danh này. Chi tiết thứ nhất là vị trí đặc biệt bên cạnh Đức Giê-su trong bữa tiệc ly: “Ông này là người, trong bữa ăn tối, đã nghiêng mình vào ngực của Người [Đức Giê-su]” (21,20b) // 13,23. Chi tiết thứ hai là lời môn đệ này nói với Đức Giê-su: “Thưa Thầy, ai là kẻ nộp Thầy?” (21,20c) // 13,24b. Trong trình thuật 13,12-32, người thuật chuyện kể về hai chi tiết này ở 13,23-26: “23 Có một người trong các môn đệ của Người (Đức Giê-su) đang dùng bữa, tựa vào lòng Đức Giê-su, đó là người Đức Giê-su yêu mến. 24 Vậy Si-môn Phê-rô làm hiệu cho ông ấy hỏi xem Thầy nói về ai. 25 Ông này nghiêng mình vào ngực Đức Giê-su nói với Người: ‘Thưa Thầy, ai vậy?’ 26 Đức Giê-su trả lời: ‘Kẻ đó là người mà chính Thầy chấm miếng bánh và trao cho.’ Rồi Người chấm miếng bánh [cầm lấy và] trao cho Giu-đa con ông Si-môn Ít-ca-ri-ốt.” Hai chi tiết ở 21,20 liên quan đến môn đệ Đức Giê-su yêu mến cho thấy tầm quan trọng của môn đệ này giữa nhóm các môn đệ và trong cộng đoàn Gio-an.

(3) Thật vậy, theo Tin Mừng Gio-an, người môn đệ này có vị trí bên cạnh Đức Giê-su trong bữa tiệc ly (13,23); đứng dưới chân thập giá Đức Giê-su (19,25); môn đệ đầu tiên “đã thấy và đã tin” trước ngôi mộ trống (20,8); nhận ra Đức Giê-su Phục Sinh ở biển hồ Ti-bê-ri-a trước các môn đệ khác (21,7). Như thế, phẩm chất trong tương quan với Đức Giê-su của môn đệ này hơn Phê-rô, nhưng môn đệ Đức Giê-su yêu mến không cạnh tranh với Phê-rô. Cả hai có vị trí và vai trò riêng trong cộng đoàn các môn đệ. Thật vậy, Đức Giê-su ba lần trao cho Phê-rô sứ vụ chăn dắt đàn chiên của Người cách long trọng sau ba lần ông tuyên xưng tình thương của ông dành cho Thầy (21,15-17). Đức Giê-su cũng báo trước Phê-rô sẽ chết như thế nào để tôn vinh Thiên Chúa (21,18). Cuối cùng Phê-rô được mời gọi đi theo Đức Giê-su (21,19), nghĩa là sống tư cách người môn đệ. Với sứ vụ mục tử và cách thức ông tôn vinh Thiên Chúa như trên, Phê-rô luôn là người đứng đầu nhóm các môn đệ. Tuy nhiên trong cộng đoàn Gio-an, có những thắc mắc và lời đồn về khuôn mặt bí ẩn nơi môn đệ Đức Giê-su yêu mến. Câu Phê-rô hỏi Đức Giê-su: “Thưa Thầy, còn anh này thì sao?” (21,21b) cũng là câu hỏi của cộng đoàn Gio-an và của độc giả. Đặc biệt câu trả lời của Đức Giê-su ở 21,22 gây ngạc nhiên và không kém bí ẩn.

    2. Ý muốn của Đức Giê-su

Ý muốn của Đức Giê-su được chính Người nói ra ở 21,22 và sau đó được người thuật chuyện lặp lại ở 21,23. Đức Giê-su nói với Phê-rô về môn đệ Người yêu mến ở 21,22a: “Nếu Thầy muốn anh ấy ở lại cho tới khi Thầy đến, thì việc gì đến anh?” Một số người hiểu không đúng lời này vì nghĩ rằng môn đệ này không chết trước khi Đức Giê-su trở lại. Người thuật chuyện kể ở 21,23a: “Có lời đồn giữa anh em là người môn đệ ấy không chết.” Người thuật chuyện điều chỉnh lại lời đồn thất thiệt này khi viết ở 21,23b: “Đức Giê-su đã không nói với ông ấy là ‘Anh ấy không chết’, mà là ‘Giả như Thầy muốn anh ấy ở lại cho tới khi Thầy đến [, thì việc gì đến anh?]’”, nghĩa là môn đệ Đức Giê-su yêu mến đã chết.

Số phận Phê-rô được Đức Giê-su nói rõ ở 21,18-19, còn số phận môn đệ Người yêu mến không được nói rõ mà lệ thuộc vào ý muốn của Người chứ không phải ý muốn của cộng đoàn. Đức Giê-su nói với Phê-rô: “Nếu Thầy muốn anh ấy...” (21,22a). Mạch văn cho phép hiểu cộng đoàn Gio-an muốn môn đệ này sống với họ mãi nên mới có lời đồn là môn đệ này không chết. Ước muốn này cũng dễ hiểu vì môn đệ Đức Giê-su yêu mến là khuôn mặt nổi bật và quan trọng trong cộng đoàn. Qua cách kể chuyện như trên, độc giả biết thêm tình trạng cộng đoàn Gio-an. F. J. Moloney giải thích: “Người môn đệ được yêu đã không còn sống nữa, và cộng đoàn không nên ngạc nhiên về cái chết của môn đệ này. Dù điều gì đã xảy ra cho người môn đệ được yêu cũng là làm trọn ý muốn của Đức Giê-su cho môn đệ ấy. Cả hai, Phê-rô (21,18-19) và người môn đệ được yêu (21,22-23) đã chết.” (F. J. Moloney, The Gospel of John, (SPS 4), Collegeville (MN), The Liturgical Press, 1998, p. 557). Cả hai nhân vật quan trọng này giữ những vai trò khác nhau trong cộng đoàn Gio-an. Phê-rô được Đức Giê-su đặt làm mục tử đàn chiên của Người, còn môn đệ Đức Giê-su yêu mến đã viết lời chứng xác thực và đáng tin cậy của mình về Đức Giê-su cho cộng đoàn. Là con người không ai sống mãi, vậy hiểu thế nào về động từ “ở lại” trong câu: “Nếu Thầy muốn anh ấy ở lại...” (21,22a).

    3. Bút tích và lời chứng “ở lại” trong Tin Mừng

Bút tích và lời chứng của môn đệ Đức Giê-su yêu mến có tầm quan trọng đặc biệt qua ba điểm: (1) lời chứng dưới chân thập giá; (2) đã viết ra lời chứng về Đức Giê-su; (3) soạn giả sách Tin Mừng xác nhận tính xác thực của lời chứng và lời chứng này sẽ “ở lại” với độc giả cho tới khi Đức Giê-su đến.

(1) Qua lời Đức Giê-su nói với thân mẫu và với người môn đệ Người yêu mến dưới chân thập giá (19,26-27), môn đệ này được xem là vị sáng lập cộng đoàn Gio-an. Người thuật chuyện kể ở 19,25-27: “25 Vậy đứng gần thập giá Đức Giê-su, có thân mẫu của Người và chị của thân mẫu Người, Ma-ri-a vợ ông Cơ-lô-pát và Ma-ri-a Mác-đa-la. 26 Khi Đức Giê-su thấy thân mẫu và môn đệ đứng bên cạnh, – môn đệ Người yêu mến –, Người nói với thân mẫu: ‘Thưa bà, đây là con của bà.’  27 Rồi Người nói với môn đệ: ‘Đây là mẹ của anh.’ Và kể từ giờ đó, người môn đệ đón nhận mẹ về nhà mình.” Đối với cộng đoàn Gio-an, môn đệ Đức Giê-su yêu mến là nhân vật được kính trọng như là người sáng lập cộng đoàn, thể hiện qua tương quan mật thiết với Đức Giê-su và lời chứng đáng tin cậy về Người. Môn đệ này làm chứng về những gì đã xảy ra khi Đức Giê-su tắt thở như người thuật chuyện cho biết ở 19,35: “Người đã xem thấy (môn đệ Đức Giê-su yêu mến), đã làm chứng, và lời chứng của người ấy là xác thực; và người ấy biết rằng mình nói sự thật để cả anh em nữa (cộng đoàn và độc giả), anh em tin.”

(2) Ở 21,24a, soạn giả nói về bút tích và lời chứng của môn đệ Đức Giê-su yêu mến: “Chính môn đệ này là người làm chứng về những điều đó và là người đã viết những điều đó.” Hai lần đại từ “houtos” ở giống trung, số nhiều: “những điều đó” trong các cụm từ “làm chứng về những điều đó” (21,24a) và “đã viết những điều đó” (21,24b) gợi đến cốt lõi nội dung sách Tin Mừng. Soạn giả xác nhận môn đệ Đức Giê-su yêu mến “đã viết những điều đó”, nghĩa là môn đệ này đã để lại bút tích trong sách Tin Mừng. Ngày nay phần lớn các tác giả cho rằng môn đệ Đức Giê-su yêu mến không viết tất cả 20 chương (Ga 1–20) với lời kết luận ở 20,30-31. Tình trạng bản văn Tin Mừng hiện nay cho thấy sách Tin Mừng được hình thành qua nhiều giai đoạn. Có thể nói cốt lõi của Tin Mừng Gio-an là bút tích của môn đệ Đức Giê-su yêu mến (21,24), môn đệ này là người sáng lập cộng đoàn Gio-an và đứng đầu trường phái thần học Gio-an. Sau đó, một hay nhiều thành viên của trường phái này đã hoàn thành bản văn Tin Mừng gồm 20 chương (Ga 1–20) với kết luận thứ nhất ở 20,30-31, thuật ngữ gọi người viết Ga 1–20 là   “tác giả Tin Mừng” (auteur, évangéliste). Cuối cùng một hay nhiều “soạn giả” (rédacteur), thuộc trường phái Gio-an, viết ch. 21, sắp xếp lại nội dung và kết thúc sách Tin Mừng với kết luận thứ hai ở 21,24-25. Soạn giả đã xuất bản và cho lưu hành sách Tin Mừng Gio-an như chúng ta có hiện nay. Tóm lại, có thể nói đến ba giai đoạn chính trong việc hình thành sách Tin Mừng Gio-an: (1) bút tích người môn đệ Đức Giê-su yêu mến; (2) tác giả (Ga 1–20) (3) soạn giả (Ga 21). Tuy nhiên, độc giả ngày nay không thể tìm ra phần nào trong Tin Mừng là do ai viết. Cách đọc tốt nhất là xem sách Tin Mừng Gio-an với 21 chương là bản văn thống nhất về nội dung và ý nghĩa thần học.

(3) Khi khẳng định ở 21,24b: “Chúng tôi biết rằng lời chứng của người ấy (môn đệ Đức Giê-su yêu mến) là xác thực”, soạn giả đã nói nhân danh trường phái Gio-an để bảo đảm tính xác thực lời chứng của môn đệ này. Như vậy có thể hiểu lời nói bí ẩn của Đức Giê-su là bao lâu bản văn Tin Mừng còn được đọc thì bấy lâu lời chứng của môn đệ Đức Giê-su yêu mến vẫn sống. Nói cách khác môn đệ này “ở lại” cho tới khi Đức Giê-su đến qua lời chứng trong sách Tin Mừng.

Kết luận

Đoạn văn Ga 21,20-25 nói về số phận bí ẩn của môn đệ Đức Giê-su yêu mến. Qua câu chuyện, soạn giả cho biết làm thế nào cộng đoàn các môn đệ có thể tồn tại mà không có sự hiện diện thể lý của Đức Giê-su (x. 20,29), còn những người lãnh đạo cộng đoàn (Phê-rô, môn đệ Đức Giê-su yêu mến) thì dần dần khuất bóng. Lúc sách Tin Mừng được viết ra, Phê-rô và người môn đệ Đức Giê-su yêu mến đã chết. Tuy nhiên, cộng đoàn vẫn tiếp tục tồn tại và phát triển vì vai trò mục tử của Phê-rô được tiếp nối nơi các đấng kế vị, và người môn đệ Đức Giê-su yêu mến vẫn ở lại cho đến khi Đức Giê-su trở lại nhờ bút tích và lời chứng có uy tín và đáng tin cậy được thuật lại trong sách Tin Mừng.

Môn đệ Đức Giê-su yêu mến là nhân vật có uy thế trong cộng đoàn Gio-an, là hình ảnh về người môn đệ lý tưởng. Độc giả qua mọi thời được mời gọi nên giống môn đệ này trong tương quan mật thiết với Đức Giê-su, sống vững mạnh niềm tin và can đảm làm chứng. Độc giả có thể thực hiện lời mời gọi này bằng cách học hỏi và suy gẫm về những gì môn đệ này đã sống và đã làm trong Tin Mừng Gio-an./.

Nguồn: http://leminhthongtinmunggioan.blogspot.com/2013/05/ga-2120-25-van-menh-but-tich-va-loi.html