25/02/2020

Tiếng La Tinh trong Tin Mừng Mác-cô Hy-lạp



Tác giả: Giuse Lê Minh Thông, O.P.
Email: josleminhthong@gmail.com
Cập nhật, ngày 25 tháng 02 năm 2020.


Nội dung

Dẫn nhập
    1. Chuyển âm từ La Tinh phổ thông sang Hy-lạp
    2. Dịch các từ La Tinh sang Hy-lạp
    3. Chuyển kiểu nói La Tinh sang tiếng Hy-lạp
    4. Giải thích bằng tiếng La Tinh (chuyển âm Hy-lạp)
Kết luận



Dẫn nhập

Như đã trình bày trong bài viết: Tác giả, nơi biên soạn, độc giả, niên biểu và tài liệu biên soạn, một trong những đặc điểm Tin Mừng Mác-cô so là có nhiều từ gốc La Tinh. Bài viết này sẽ liệt kê một số từ La Tinh xuất hiện trong Tin Mừng Mác-cô. Những từ này được tác giả sách Tin Mừng chuyển âm sang tiếng Hy-lạp, vì Tin Mừng Mác-cô được viết bằng tiếng Hy-lạp. (Xem C. Focant, L’évangile selon Marc, (CB.NT 2), Paris, Le Cerf, 2004, n. 2, p. 35-36). Có thể xếp các từ gốc La Tinh và các từ dịch từ La Tinh sang Hy-lạp trong Tin Mừng Mác-cô thành bốn loại: (1) chuyển âm các từ ngữ La Tinh sang Hy-lạp; (2) Dịch tiếng La Tinh sang tiếng Hy-lạp; (3) Dùng một số kiểu nói La Tinh; (4) Giải thích bằng tiếng La Tinh.

    1. Chuyển âm từ La Tinh phổ thông sang Hy-lạp

Trong Tin Mừng Mác-cô, có nhiều từ La Tinh được tác giả sách Tin Mừng chuyển âm sang tiếng Hy-lạp. Chẳng hạn, từ “chõng” (krabattos) trong trình thuật tha tội và chữa lành người bại liệt (Mc 2,1-12). Đức Giê-su nói với người bại liệt ở Mc 2,11-12: “’11 Ta bảo con, hãy đứng dậy, hãy vác lấy chõng (ton krabatton) của con và hãy đi về nhà của con.’ 12 Anh ta trỗi dậy và lập tức vác chõng (ton krabatton) đi ra trước mặt mọi người, khiến mọi người sửng sốt và tôn vinh Thiên Chúa. Họ nói rằng: ‘Chúng ta chưa bao giờ thấy như thế’.” (Xem bản dịch Tin Mừng Mác-cô Hy Lạp – Việt). Trong đoạn văn Mc 2,1-12, xuất hiện 4 lần từ “chõng” (krabattos) ở 2,4.9.11.12. Từ Hy-lạp: “krabattos” được chuyển âm từ tiếng La Tinh “grabatus”. 

Trong câu chuyện Đức Giê-su giải thoát người bị quỷ ám ở Ghê-ra-sa (Mc 5,1-20), xuất hiện 2 lần từ “đạo binh” (legiôn) ở Mc 5,9.15. Đức Giê-su hỏi người bị thần ô uế nhập: “Tên ngươi là gì?”, nó nói với Người: “Tên tôi là đạo binh (legiôn), vì chúng tôi đông lắm” (Mc 5,9). “Đạo binh” là một đơn vị khoảng 6.000 lính Rô-ma. Từ “đạo binh” tiếng La Tinh: “legio”, chuyển âm sang tiếng Hy-lạp: “legiôn”.

Bảng dưới đây liệt kê một số từ La Tinh được chuyển âm sang tiếng Hy-lạp trong Tin Mừng Mác-cô. Những từ có dấu * trong các bảng cho biết các từ này chỉ xuất hiện trong Tin Mừng Mác-cô mà thôi, không có trong các sách Tin Mừng khác.

  
    2. Dịch các từ La Tinh sang Hy-lạp

Loại thứ hai là dịch từ tiếng La Tinh sang Hy-lạp. Chẳng hạn từ “họp bàn” xuất hiện 2 lần trong Tin Mừng Mác-cô ở 3,6; 15,1. “Họp bàn” tiếng La Tinh “consilium” được dịch sang tiếng Hy-lạp: sumboulion.

Từ Hy Lạp “pugmê”, có nghĩa “nắm tay”, “quả đấm” (fist) ở Mc 7,3, có thể hiểu nhiều cách khác nhau. Cụm từ “pugmê vipsôntai tas kheiras” (Mc 7,3) được dịch:
1) NPD/CGKPV, TOB, NAB: “Rửa tay cẩn thận” (se laver soigneusement les mains, carefully washing their hands).
2) JB, NJB: “Rửa tay cho đến cùi chỏ” (se laver les bras jusqu'au coude, washing their arms as far as the elbow).
3) NIV: “Rửa tay theo nghi thức” (give their hands a ceremonial washing).
4) NJK: “Rửa tay của họ theo cách thức riêng” (they wash their hands in a special way)…
Chúng tôi tạm dịch từ “pugmê” là “cẩn thận”. Từ La Tinh tương ứng với “pugmê” là “pugno” hay “pugillo”.

       
     3. Chuyển kiểu nói La Tinh sang tiếng Hy-lạp

Loại thứ ba là dịch những kiểu nói La Tinh sang Hy-lạp. Kiểu dịch “từng chữ” (mot à mot) La Tinh sang Hy-lạp này làm cho câu văn không phải là kiểu hành văn theo văn chương Hy-lạp.


    4. Giải thích bằng tiếng La Tinh (chuyển âm Hy-lạp)

Trong Tin Mừng Mác-cô, có hai chỗ (12,42; 15,16) tác giả giải thích bằng tiếng La Tinh chuyển âm Hy-lạp:


“Tiền kẽm” (La Tinh: leptes, Hy-lạp: lepta) chuyển thành tiền Rô-ma là “đồng xu” (La Tinh: quadrans, chuyển âm Hy-lạp: kodrantês). Giải thích này giúp độc giả thời đó (độc giả sách Tin Mừng Mác-cô) hiểu trị giá số tiền bà goá bỏ vào thùng dâng cúng.

Từ Hy Lạp “sân dinh” (aulê) được giải thích bằng tiếng La Tinh: “proetorium” (dinh tổng trấn), chuyển tự Hy-lạp “praitôrion”.

Không tìm thấy trường hợp ngược lại trong Tin Mừng Mác-cô, nghĩa là giải thích từ gốc La Tinh bằng tiếng Hy-lạp. Điều này cho biết độc giả quen thuộc với tiếng La Tinh.

Kết luận

Tuy bản văn Tin Mừng Mác-cô được viết bằng tiếng Hy-lạp, nhưng mang dấu ấn tiếng La Tinh. Ảnh hưởng tiếng La Tinh trong Tin Mừng này có thể được xếp thành bốn loại: (1) Từ La Tinh được chuyển âm sang Hy-lạp; (2) dịch từ tiếng La Tinh sang tiếng Hy-lạp; (3) chuyển các kiểu nói La Tinh sang tiếng Hy-lạp; (4) giải thích trong bản văn bằng tiếng La Tinh chuyển âm sang Hy-lạp. Đặc điểm này cho phép nghĩ Tin Mừng Mác-cô được viết trong môi trường văn hoá Hy-lạp và La Tinh. Tác giả và độc giả sách Tin Mừng Mác-cô quen thuộc với tiếng La Tinh nên xuất hiện nhiều từ ngữ gốc La Tinh./.



Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét