“Bí mật công khai”. Cấm nói mà ai cũng biết! (TM Mác-cô)

Tác giả: Giuse Lê Minh Thông, O.P.
Email: josleminhthong@gmail.com

Cập nhật, ngày 27 tháng 02 năm 2020.

Nội dung

Dẫn nhập

    1. Đức Giê-su cấm thần ô uế và quỷ nói về Người

    2. Cấm người chứng kiến nói về phép lạ

    3. Cấm các môn đệ nói về điều đã nghe, đã thấy

Kết luận 

Dẫn nhập

Người đọc ngạc nhiên khi thấy Tin Mừng Mác-cô trình bày điều tương phản và nghịch lý: “bí mật công khai”. Làm thế nào “bí mật” lại có thể đi với đối lập “công khai”? Điều lạ lùng là Đức Giê-su nhiều lần cấm các nhân vật trong Tin Mừng nói về Người về phép lạ Người làm, nhưng thường không được người ta tuân giữ. Một đàng thì “càng cấm, càng nói” (Mc 7,36); đàng khác điều mà Đức Giê-su cấm nói thì mọi người đều biết. Có thể đây là lối hành văn độc đáo của Tin Mừng Mác-cô: trình bày cách nghịch lý để chuyển tải những mặc khải thần học quan trọng.

Trong Tin Mừng Mác-cô, Đức Giê-su cấm thính giả nói ở một số đoạn văn: Mc 1,25.44; 3,12; 5,43; 7,36; 8,30; 9,9. Người ta thường nói Tin Mừng nói về bí mật tư cách Mê-si-a của Đức Giê-su. Người cấm không cho tiết lộ tư cách Mê-si-a để tránh hiểu lầm. Tuy nhiên nếu chỉ hiểu như thế thì chưa lột tả hết ý nghĩa thần học của tương phản “bí mật công khai”. Khi bản văn trình bày cách nghịch lý: bí mật nhưng ai cũng biết, càng cấm thì càng loan truyền về Đức Giê-su, có thể muốn nhắn gửi độc giả điều gì đó.

Để tìm hiểu đề tài này cần trả lời các câu hỏi: Đức Giê-su cấm những đối tượng nào nói về Người? Cấm trong hoàn cảnh nào và cấm điều gì? Lệnh cấm có được thực hiện hay không? Cụ thể, Đức Giê-su cấm ba nhóm nhân vật: (1) cấm thần ô uế và quỷ nói về Người; (2) cấm người được chữa lành và những người chứng kiến nói về phép lạ; (3) cấm các môn đệ nói về điều đã nghe, đã thấy.

    1. Đức Giê-su cấm thần ô uế và quỷ nói về Người

Ngay từ lần rao giảng đầu tiên trong hội đường, Đức Giê-su trục xuất thần ô uế và cấm thần ô uế nói về Người. Câu chuyện được thuật lại ở Mc 1,21-28: “21 Đức Giê-su và các môn đệ đi vào Ca-phác-na-um, và tức khắc, đi vào trong hội đường ngày sa-bát, Người giảng dạy. 22 Họ sửng sốt về lời giảng dạy của Người, vì Người giảng dạy họ như một Đấng có uy quyền, chứ không như các kinh sư. 23 Lập tức, trong hội đường của họ, có một người bị thần ô uế nhập, người ấy la lên 24 nói rằng: ‘Nào có gì giữa chúng tôi và Ông, Ông Giê-su Na-da-rét? Ông đến để tiêu diệt chúng tôi sao? Tôi biết Ông là ai, là Đấng Thánh của Thiên Chúa.’ 25 Nhưng Đức Giê-su quát mắng nó và nói: ‘Hãy câm đi và hãy xuất khỏi người này.’ 26 Thần ô uế lay mạnh người ấy, thét một tiếng lớn và xuất khỏi người ấy. 27 Mọi người đều kinh ngạc đến nỗi bàn tán với nhau rằng: ‘Điều này là gì? Giáo huấn mới mẻ, kèm theo uy quyền. Ông ấy ra lệnh cho cả các thần ô uế và chúng tuân lệnh Ông ta.’”

Tại sao Đức Giê-su ra lệnh cho thần ô uế “câm đi” (1,25), không được nói, trong khi thần ô uế nói đúng về Người: “Tôi biết Ông là ai, là Đấng Thánh của Thiên Chúa”? (1,24) Tại sao Đức Giê-su ra lệnh “câm đi” khi thần ô uế đã nói rồi? Nghĩa là cử toạ trong trình thuật và độc giả đều biết rõ thần ô uế nói gì. Đức Giê-su cấm thần ô uế nói điều mà ai cũng đã nghe, đã biết. Cấm như thế có ý nghĩa gì?

Đức Giê-su ra lệnh cho thần ô uế câm đi, vì tự bản chất, thần ô uế đối lập với Đấng Thánh. Thần ô uế không có tư cách để nói sự thật về Đức Giê-su. “Thần ô uế” (to pneuma to akatharton) ở đây thuộc về “quỷ” (ho diabolos). Trong trình thuật song song với Tin Mừng Lu-ca (Mc 1,23 // Lc  4,33), Lu-ca ghép chung “thần ô uế”  (to pneuma to akatharton) với “quỷ” (to daimonion) khi viết ở Lc 4,33: “Trong hội đường, có một người bị quỷ thần ô uế nhập (pneuma daimoniou akathartou).” Tin Mừng Gio-an định nghĩa quỷ ở Ga 8,44: “Quỷ không đứng trong sự thật, vì sự thật không ở trong nó. Khi nó nói, nó nói theo bản tính của nó là sự gian dối, vì nó là kẻ nói dối, và là cha của sự gian dối.” Vì quỷ không có sự thật nơi mình, nên thần ô uế không có khả năng nói sự thật, nhất là sự thật về Đức Giê-su.

Hơn nữa, thần ô uế tự cho mình “biết” khi nói với Đức Giê-su: “Tôi biết Ông là ai” (Mc 1,24b). Thực ra, chỉ có người của Thiên Chúa, người thuộc về Thiên Chúa mới thực sự “biết” Đức Giê-su. Thần ô uế nhập vào con người, làm cho con người bị tha hoá và xa rời Thiên Chúa, nó không thuộc về Thiên Chúa và không thực sự biết Đức Giê-su nên Người ra lệnh “hãy câm đi”. Thần ô uế không được nói, vì nó không thể nói sự thật. Đúng hơn, nó không có sự thật để nói. Sâu xa hơn, thần ô uế không có “lời” để nói, không có phương tiện để nói, nên nó phải nhập vào con người và mượn tiếng con người để nói.

Đặc biệt ở 1,21-28, thần ô uế phải câm, vì nó không thể là nhân vật đầu tiên nói về Đức Giê-su trong Tin Mừng Mác-cô. Đối với độc giả, lời của thần ô uế (1,24) là thông tin quan trọng và đúng, nhưng tư cách của người nói lại không xứng đáng. Qua lời thần ô uế, người thuật chuyện cung cấp cho độc giả thông tin chính xác về Đức Giê-su, nhưng sau đó lại phủ nhận tư cách của kẻ cung cấp thông tin. Qua lối hành văn này, người thuật chuyện muốn độc giả nhận ra rằng có thông tin đúng vẫn chưa đủ, điều quan trọng là tuyên xưng điều đó với lòng tin.

Để con người có khả năng nói sự thật, Đức Giê-su chọn cách giải thoát con người khỏi thần ô uế, và mặc khải cho con người biết Người là ai. Cho dù đối với con người, tiến trình học biết Đức Giê-su không đơn giản. Sự không hiểu của các môn đệ trong suốt Tin Mừng cho thấy rõ điều đó. Thật ra, loài người không biết rõ Đức Giê-su như thần ô uế, nhưng nếu con người đón nhận và tin vào Người thì có khả năng biết đúng và nói đúng về Người. Con người cần không ngừng học hỏi và lắng nghe để dần dần biết Đức Giê-su là ai, từ đó “sám hối và tin vào Tin Mừng” (1,15c). Nói cách khác, chỉ người tin mới thực sự biết Đức Giê-su và nói đúng về Người.

Cách thức cho quỷ nói rồi lại cấm như trên được lặp lại trong lời tóm kết ở Mc 3,11-12: “11 Còn các thần ô uế, hễ thấy Người thì sấp mình dưới chân của Người và kêu lên rằng: ‘Ông là Con Thiên Chúa.’ 12 Và Người cấm ngặt chúng để chúng không làm Người bị lộ.” Nhiều lần Đức Giê-su cấm thần ô uế nói, nhưng nội dung điều cấm thì ai cũng biết: “Người là Con Thiên Chúa” (3,11). Lối hành văn độc đáo này vừa cho độc giả biết Đức Giê-su là ai, vừa mời gọi độc giả đón nhận và tin vào Đức Giê-su để có tư cách nói về Người.

    2. Cấm người chứng kiến nói về phép lạ

Một số trường hợp, Đức Giê-su cấm người được chữa lành và những người chứng kiến nói về phép lạ. Tuy nhiên, điều cấm này thường không “thành công”, vì càng cấm, họ càng loan truyền (1,44-45; 7,36). Sau khi chữa người phong hủi, Đức Giê-su nghiêm giọng đuổi anh ta đi ngay và nói với anh ở 1,44: “Coi chừng, đừng nói gì với ai, nhưng anh hãy đi trình diện với tư tế, và vì anh đã được sạch, anh hãy tiến dâng những gì Mô-sê đã truyền, để làm chứng trước mặt họ.” Người thuật chuyện kể tiếp ở 1,45: “Nhưng vừa đi khỏi, anh ta đã bắt đầu rao giảng khắp nơi và loan truyền lời ấy, đến nỗi Người không thể công khai đi vào thành, Người đành ở những nơi hoang vắng bên ngoài và người ta từ khắp nơi đến với Người.”

Câu chuyện chữa người điếc và ngọng cũng tương tự như trường hợp trên. Người thuật chuyện kể ở 7,34-36: “34 Đức Giê-su ngước mắt lên trời, thở dài và nói với anh ta: ‘Ép-pha-tha’, nghĩa là ‘Hãy mở ra!’ 35 Và ngay Lập tức tai của anh ta mở ra, sự trói buộc lưỡi của anh ta được tháo ra, và anh ta nói được rõ ràng. 36 Người căn dặn họ là không được nói với ai. Nhưng Người càng căn dặn họ, họ càng loan truyền hơn nữa.” Đại từ “họ” (ngôi thứ ba số nhiều) cho thấy Đức Giê-su căn dặn người được chữa lành và cả những người có mặt ở đó. Tất cả họ đã làm ngược lại lời Đức Giê-su dặn.

Một vài trường hợp khác, Đức Giê-su cấm những người chứng kiến phép lạ không được nói ra, nhưng bản văn không cho biết  người ta có tuân giữ hay không (5,43; 8,26). Người thuật chuyện kể chuyện Đức Giê-su cứu sống con gái ông trưởng hội đường ở 5,41-43: “41 Người cầm lấy tay đứa bé và nói với nó: ‘Ta-li-tha kum’, dịch ra là ‘Này cô bé, Thầy bảo con: Hãy trỗi dậy!’ 42 Và lập tức cô bé đứng dậy và đi lại, vì nó đã mười hai tuổi. Và lập tức, người ta sửng sốt kinh ngạc vô cùng. 43 Người căn dặn họ nhiều lần là không được để một ai biết việc ấy, và Người nói cho con bé ăn.” Trong câu chuyện chữa anh mù (8,24-26), Đức Giê-su chỉ dặn anh ta: “Anh đừng có vào làng” (8,26).

Tóm lại, các trình thuật trên là kiểu hành văn tương phản giữa “giữ kín” và “loan truyền”. Thực vậy, khi Người bảo đừng nói với ai về phép lạ Người làm thì họ lại “rao giảng khắp nơi” (1,45). Người thuật chuyện nhấn mạnh điều này qua kiểu nói: “Người càng căn dặn họ, họ càng loan truyền hơn nữa” (7,36). Lối hành văn này nói lên nhiều ý nghĩa. Qua sự “không vâng lời”, người được chữa lành và những người chứng kiến phép lạ đã đề cao Đức Giê-su vì họ nhận ra việc Đức Giê-su ngoài sức tưởng tượng, không thể im lặng. Niềm vui quá lớn đến nỗi họ không thể giữ kín. Cách duy nhất để bày tỏ điều mắt chưa hề thấy tai chưa hề nghe là “càng cấm càng loan truyền”. Họ làm thế để ca tụng Thiên Chúa, để mọi người biết Đức Giê-su là ai và Người đã làm gì. Họ mời gọi mọi người đến với Đức Giê-su để đón nhận niềm vui, sự chữa lành và sự sống đích thực nơi Người.

Kiểu hành văn lạ lùng như trên muốn nói với độc giả rằng khi tin vào Đức Giê-su, khi đón nhận sự sống từ nơi Người, khi được Người yêu thương và chữa lành bệnh tật trong tâm hồn, khi được cứu khỏi cội rễ bệnh tật thân xác là sự chết, thì không thể nào im lặng được. Liệu độc giả có cảm nhận được niềm vui và hạnh phúc lớn lao như các nhân vật trong Tin Mừng không? Liệu độc giả có dám làm điều họ đã làm: “càng cấm càng nói” để ca tụng Thiên Chúa và chia sẻ niềm vui lớn lao với mọi người không? Vậy, kiểu hành văn trong Tin Mừng là “cấm” không phải để “giữ kín”, không phải để “im lặng” mà là để làm cho điều “bí mật” trở thành “công khai”. Bản văn đề cao việc “rao giảng” cho mọi người biết điều Đức Giê-su đã làm. Lối hành văn nghịch lý này tạo sức mạnh cho bản văn và mang lại ý nghĩa cho người đọc.    

    3. Cấm các môn đệ nói về điều đã nghe, đã thấy

Ở 8,30; 9,9, Đức Giê-su cấm các môn đệ nói về điều các ông đã nghe, đã thấy. Lần thứ nhất ở Mc 8,29-30: “29 Đức Giê-su hỏi các môn đệ: ‘Còn anh em, anh em bảo Thầy là ai?’ Phê-rô lên tiếng nói với Người: ‘Thầy là Đấng Ki-tô.’ 30 Đức Giê-su căn dặn các ông để các ông không nói với ai về Người.” Tiếp theo là trình thuật biến hình (9,2-8), sau khi ba môn đệ Phê-rô, Gia-cô-bê và Gio-an chứng kiến Đức Giê-su biến đổi hình dạng ở trên núi cao, người thuật chuyện kể: “9 Trong khi họ xuống núi, Người căn dặn họ để họ đừng kể lại cho ai những điều họ thấy, trước khi Con Người từ cõi chết sống lại. 10 Các ông giữ lời dặn, tuy họ tranh luận với nhau: ‘Từ cõi chết sống lại’ nghĩa là gì” (Mc 9,9-10).

Theo bối cảnh mạch văn, Đức Giê-su căn dặn các môn đệ đừng nói về Người, bởi lẽ chính các môn đệ cũng chưa biết rõ Đức Giê-su là ai. Chỉ sau biến cố Thương Khó – Phục Sinh và lãnh nhận Thánh Thần, các môn đệ mới biết Đức Giê-su và biết tư cách Mê-si-a của Người. Đây là lúc các ông rao giảng cho mọi người biết điều trước đây Đức Giê-su dặn đừng nói ra. Như thế, các môn đệ không nói, không phải là giữ “bí mật” mà để đến lúc thuận tiện thì “công khai” cho mọi người biết. Mục đích của “bí mật” là “công khai”, công bố, rao giảng về Đức Giê-su. 

Hơn nữa, độc giả qua mọi thời đại, khi đọc bản văn thì đã biết rõ lời Phê-rô nói về Đức Giê-su: ‘Thầy là Đấng Ki-tô’ (8,29b) và biết rõ mọi chi tiết trong biến cố Đức Giê-su biến đổi hình dạng trên núi cao (9,2-8). Độc giả cũng “có mặt” với ba môn đệ trên núi, được “chiêm ngưỡng” những gì ba môn đệ thấy và “nghe” tiếng phát ra từ trời. Độc giả nghe cả lời Đức Giê-su dặn “đừng kể lại cho ai những điều đã thấy, trước khi Con Người từ cõi chết sống lại” (9,9). Vậy không có gì là bí mật, dấu kín đối với độc giả. Điều phải giữ kín đối với các nhân vật trong trình thuật là điều “công khai” đối với độc giả mọi nơi, mọi thời.

Kết luận 

Qua bản văn, người thuật chuyện để độc giả tham dự vào những gì riêng tư nhất trong câu chuyện về Đức Giê-su. Chẳng hạn, chuyện không nhân vật nào trong Tin Mừng biết, chỉ có người thuật chuyện và độc giả biết, đó là lúc Đức Giê-su cầu nguyện một mình trong vườn Ghết-sê-ma-ni (14,36). Khi ấy ba môn đệ thân tín đang ngủ (14,37). Trong mối tương quan “tác giả – độc giả”, không có gì “bí mật” vì độc giả biết rõ nội dung điều “bí mật” trong bản văn. Nói theo kiểu hành văn nghịch lý của Tin Mừng Mác-cô, đó là “bí mật công khai”. Đề tài này làm lộ ra căn tính Đức Giê-su, đồng thời giúp độc giả biết Người là ai và đến trần gian để làm gì. Có thể nghi nhận ba điều từ những phân tích trên:

(1) Thần ô uế và quỷ nói đúng về Đức Giê-su nhưng bị cấm nói. Điều này cho độc giả biết Đức Giê-su là ai (“Người là Con Thiên Chúa”). Nhưng để nói điều đó, cần đón nhận và tin vào Đức Giê-su. Quỷ biết đúng về Đức Giê-su nhưng không có tư cách để nói về Người vì quỷ chống lại Thiên Chúa và làm con người bị tha hoá. Chỉ người tin mới có đủ tư cách nói sự thật về Đức Giê-su.

(2) Niềm vui và hạnh phúc của người được chữa lành và những người chứng kiến phép lạ là quá lớn, đến nỗi phải diễn tả bằng kiểu nói tương phản: “càng cấm, càng loan truyền” về Đức Giê-su và về những gì Người đã làm. Trình thuật mời gọi độc giả cảm nhận và sống niềm vui ấy, hãy làm theo cách thức của mình để tôn vinh Thiên Chúa, để cho mọi người biết Đức Giê-su là ai và Người đã làm gì.

(3) Đức Giê-su căn dặn các môn đệ không được nói với ai là vì lúc đó các ông chưa thực sự biết Người là ai. Đây cũng là lời cảnh báo để độc giả đừng vội đánh giá Đức Giê-su theo bề ngoài, hay chỉ dựa vào phép lạ Người làm. Cần đọc Tin Mừng đến biến cố Thương Khó – Phục Sinh, biến cố nền tảng này làm rõ sự thật về tư cách Mê-si-a của Người. Từ đó, điều “giữ kín” sẽ được rao giảng “công khai”. Độc giả được mời gọi học hỏi để  biết đúng, hiểu đúng, nói đúng về Đức Giê-su và lên đường rao giảng như các môn đệ đã làm.

Có thể nói, không có “bí mật” trong Tin Mừng Mác-cô. Tin Mừng không muốn giữ bí mật điều gì cả, ngược lại, điều Tin Mừng nhắm tới là “công khai”. Nhưng ai là người có đủ tư cách để “công khai” và “công khai” điều gì? Qua đề tài nghịch lý: “bí mật công khai”, độc giả nhận ra ba điều kiện để nói về Đức Giê-su: (1) tư cách người nói (tin và đón nhận Đức Giê-su); (2) nhận ra niềm vui và hạnh phúc sâu xa để không thể im lặng về những gì Đức Giê-su đã nói và đã làm; (3) đón nhận và sống biến cố Thương Khó và Phục Sinh như là cách duy nhất để thực sự biết Đức Giê-su là ai và gắn kết với Người.

“Bí mật công khai” là kiểu hành văn Tin Mừng Mác-cô, còn được gọi là Tin Mừng của sự “ngạc nhiên”, “lạ lùng” và “nghịch lý”. Lối hành văn này chuyển tải đến độc giả những nét thần học đặc sắc, thú vị và độc đáo./.

Nguồn: http://leminhthongtinmunggioan.blogspot.com/2011/05/tim-hieu-tm-mc-bi-mat-cong-khai-cam.html